Tym wpisem chcę zachęcić do poczytania książki Philippe Lejeune’a “Wariacje na temat pewnego paktu”, czyli podstawy tego, co warto wiedzieć o historii i strukturze tekstów zahaczających o rejestry autobiograficzne. Nie chcę jednak mówić o samej tej książce (dużo mówię o niej w podkastach, szczególnie odcinku dotyczącym Jerzego Pilcha), ale o tym, dlaczego warto do niej sięgnąć. Posłużę się przykładem książki Doroty Kotas “Czerwony młoteczek”.

Bookstagramowe dyskusje wokół tej książki mają ogromny ładunek emocjonalny. W recenzjach, które są entuzjastyczne, powtarza się kilka myśli: że jest to “autobiografia”, więc warto mieć empatię wobec autorki; że pisanie o sobie jest wielkim aktem odwagi, więc warto to docenić i że książka Kotas jest tak oryginalna, że wymyka się ramom gatunkowym. Jeśli przeczytamy wykłady Ph. Lejeune’a to będziemy mogli odrzucić zbędne emocje, zdementować tezy, które przed chwilą opisałam i ocenić książkę maksymalnie obiektywnie.

We mnie “Czerwony młoteczek” nie wzbudza emocji, tym bardziej, że widzę, jak bardzo autorka stara się te emocje wywołać (i przyznajmy szczerze: to jej się udało; czytelnicy się złapali na tę kontrowersyjność i dyskusjami napędzają popularność). Nie widzę też w nim żadnej oryginalności gatunkowej. Widzę natomiast książkę, która jest nudna, przeciętnie napisana i której poświęca się więcej uwagi, niż na to zasługuje. 

Książka z wykładami Lejeune’a nie tylko rozjaśni nam istotę samego paktu autobiograficznego, ale też nakreśli historię takich tekstów, wskaże problem z gatunkami, opowie o autobiografii w poezji, tekstach z dzieciństwa a nawet autobiokopiach, czyli kopiowaniu innych autobiografii. Nie jest to rzecz najłatwiejsza, ale przyjrzenie się jego ustaleniom i ewentualne poszukanie dalszych ciągów (do czego zachęcam) wydaje mi się dobrą opcją dla osób piszących o książkach. Tym bardziej, że po pierwsze: Lejeune jest dość demokratyczny, analizuje nie tylko tak zwane arcydzieła, ale też teksty internetowe, a po drugie: dla niego literatura nie jest oderwanym tworem, tylko częścią systemu społecznego.

Książka jest częścią serii Horyzonty Nowoczesności wydawnictwa Universitas. Nakład jest obecnie wyczerpany, ale seria jest co jakiś czas wznawiana, a same wykłady Lejeune’a można odnaleźć w zasobach internetowych lub wypożyczyć w bibliotekach.